08:47

GS-TS TRỊNH QUÂN HUẤN – CHUYÊN GIA CAO CẤP CỦA BỘ Y TẾ: Thế giới vẫn hoàn toàn bị động trước virus cúm   Sau dịch SARS, thế giới liên tiếp rúng động vì đại dịch cúm A/H1N1, cúm lợn H3N2, cúm gia cầm H5N1, và hiện nay là H7N9. Dường như khi một chủng cúm mới bất ngờ xuất hiện, con người mới lật đật trở tay, bắt đầu các nghiên cứu về chúng, với hy vọng khống chế được sớm nhất. Cúm là gì mà khiến nhiều thế kỷ qua, con người phải lo sợ? Và sẽ còn những gì chờ đợi ở phía trước? GS-TS Trịnh Quân Huấn - nguyên Thứ trưởng Bộ Y tế - đã chia sẻ những nhận định thú vị với Lao Động về vấn đề này. Virus cúm đã có hàng trăm năm nay, con người đã hiểu được nhiều về loài sinh vật nhỏ bé này chưa, thưa ông? - Đúng là cúm đã có từ rất lâu, nhưng con người không thể tiêu diệt, bởi chúng luôn sống ký sinh trên người hoặc động vật. Nói đến diệt triệt cúm chẳng khác phá hủy thế giới động vật và con người, là bất khả kháng. Hơn nữa, khả năng tự  biến đổi gene của cúm tương đối nhanh. Vì khả năng biến hóa khôn lường của cúm như thế, mà con người chưa hiểu về chúng được bao nhiêu. Ở chúng có sự cạnh tranh sinh tồn mạnh mẽ bằng những cơ chế sâu xa mà con người chưa hiểu được, khiến chúng ta vẫn bị động hoàn toàn.  Hôm nay, chỉ thấy virus H5N1 trên gà, vịt, ngan, chim cút. Ngày mai chúng xâm nhập được vào chim yến. Vì sao gà nhiễm H5N1 thì nhanh chóng biểu hiện bệnh, còn vịt thì lại có thể chung sống hòa bình với H5N1? Con người vẫn phải “chạy theo” sự biến hóa đó để đối phó. Người ta chỉ có thể cố gắng tìm hiểu được về con đường lây, cách chúng tác động với các cơ quan trong cơ thể (hô hấp, phủ tạng) để giữ lấy mạng sống và sức khỏe của mình và đồng loại. Thế nhưng, có một xu hướng là virus cúm sau khi thích nghi với các loại vật chủ khác nhau (người, gia cầm, gia súc) thì độc lực có vẻ giảm đi. Điều này có thể thấy đối với cúm A/H3N2 ở Hồng Kông (TQ) năm 1968 - 1969 khiến gần 1 triệu người tử vong. Hay cúm A/H1N1 đại dịch năm 2009 khiến gần 30.000 người nhiễm và 150 người tử vong. Nhưng rồi độc lực của H1N1, H3N2 đều giảm đi và hiện đã được coi như cúm thường và đã sản xuất được vaccine.  Vậy virus cúm A/H5N1 đã có 8 năm nay, nhưng độc lực của chúng vẫn chưa giảm đi? Vì tỉ lệ bệnh nhân tử vong cũng vẫn là 55 - 60%, thậm chí cao hơn. - Độc lực của cúm A/H5N1 vốn rất mạnh, hiện nay so với thời gian bắt đầu xuất hiện ít ra chúng ta không thấy có sự tăng lên, nhưng đúng là cũng chưa thấy giảm đi. Theo tôi, cũng xuất phát từ lý do thế giới chưa có vaccine phòng cúm A/H5N1. Ở VN, vaccine H5N1 đã ở giai đoạn thử nghiệm trên người và có những kết quả tốt. Việc đưa một vaccine ra thị trường phải theo rất nhiều bước, để đảm bảo đó là sản phẩm an toàn, và có hiệu lực bảo vệ cao. Vaccine là sản phẩm sẽ được tiêm trên hàng triệu người, nên tính an toàn phải được đặt lên hàng đầu.  Còn trên thế giới, nhiều nhà sản xuất đã có thâm niên rất nhiều năm về nghiên cứu vaccine cúm. Nhưng khi đưa ra quyết định phát triển loại vaccine nào, họ cũng có sự cân nhắc về thị trường tiêu thụ, đối tượng sẽ mua. Với vaccine H5N1, thị trường đó có thể không nhiều, nên có thể động lực đầu tư cho việc này chưa đủ lớn để sớm cho ra đời loại vaccine như thế. Ngay cả Tamiflu là thuốc chống cúm đã sử dụng gần 10 năm nay, thế giới cũng lo ngại nếu một ngày bị kháng thì sẽ lấy gì thay thế. Do cúm biến đổi nhanh, chi phí để nghiên cứu các loại thuốc này có thể tốn hàng tỉ đôla, mà hiện vẫn chưa có loại thuốc nào có tác dụng hơn Tamiflu cả.  Trên thế giới, hiện nay đã có mạng lưới giám sát cúm toàn cầu, đặt ở nhiều quốc gia. Vậy vì sao, những chủng cúm mới không thể được phát hiện và ngăn chặn từ trong “trứng nước”? - Chiến tranh sinh học, đó là từ mà những người làm trong lĩnh vực y học đều lo ngại. Liên Hợp Quốc (LHQ) đã cấm việc nghiên cứu tạo ra những chủng virus gây bệnh nguy hiểm, trong đó có cúm. Nhưng cũng không loại trừ việc đó được thực hiện lén lút. Vì thế, người ta lo ngại, nếu có những cuộc đấu tranh trên thế giới, vũ khí sẽ không phải là bom nguyên tử mà sẽ là những vũ khí sinh học vô hình, có khả năng giết người hàng loạt và nhanh chóng bao phủ một vùng rộng lớn, kể cả một lục địa.  Ví dụ như đậu mùa là bệnh mà thế giới đã thanh toán năm 1979. Hiện nay theo Nghị quyết LHQ chỉ có 2 quốc gia là Nga và Mỹ được giữ chủng đậu mùa hoang dại. Điều đó đảm bảo cho dịch bệnh từng làm 300-500 triệu người chết trong thế kỷ 19- 20 và năm 1967 gây ra 2 triệu ca tử vong không quay trở lại đe dọa toàn cầu. Thưa ông, khi mà thế giới vẫn phải chạy theo cúm để đối phó, mỗi người có thể làm gì để bảo vệ chính mình? - Nếu như trước kia, cúm thường chỉ xuất hiện vào mùa đông thì nay có thể xảy ra bất cứ thời điểm và ở bất kỳ quốc gia nào. Người mang virus cúm có thời gian ủ bệnh 1 tuần. Khi dịch xảy ra, những người có sức đề kháng thấp (người già, trẻ nhỏ, phụ nữ mang thai, người mắc bệnh mạn tính) là đối tượng nguy cơ cao.  Do đó, ở Châu Âu, theo khuyến cáo của WHO, hầu hết người già đều tiêm vaccine cúm mùa kết hợp 3 chủng cúm B, A/H3N2, A/H1N1 - hoặc kết hợp  các chủng theo địa phương lưu hành. Còn ở Châu Á, số người tiêm có vẻ ít hơn. Virus cúm thường khu trú ở dịch hầu họng, và biểu hiện đầu tiên ở bệnh nhân cúm bao giờ cũng là ho, sốt, viêm đường hô hấp.  Chính vì thế, ở người tiêm vaccine cúm, không chỉ miễn dịch với chủng cúm đó mà các triệu chứng khi mắc bệnh đường hô hấp cũng nhẹ hơn. Vaccine cúm chỉ có hiệu lực bảo vệ trong vòng 1 năm, nhưng không có tác dụng bảo vệ chéo. Tiêm phòng cúm H1N1 thì không thể miễn dịch với cúm A/H5N1 hoặc H7N9. Chính vì thế, cơ quan y tế vẫn không ngừng khuyến cáo người dân thực hiện vệ sinh cá nhân và môi trường, rửa tay thường xuyên bằng xàphòng, đeo khẩu trang khi vào khu vực có nhiều người bị bệnh hô hấp.  Xin cảm ơn ông! (Theo Lao Động) Nguyễn Hằng