Bài đăng
08:51
Thiếu “chất xám”, thừa chất “Bạc”
trong khai thác khoáng sản*
TT - “Cấp phép thế này thì chết rồi” - Chủ tịch Quốc hội
Nguyễn Sinh Hùng thốt lên như thế khi nghe Bộ trưởng Bộ Tài nguyên - môi
trường Nguyễn Minh Quang báo cáo trong hai năm qua, các địa phương đã cấp 957
giấy phép khai thác khoáng sản thì có quá nửa vi phạm pháp luật.
TS Đỗ Quốc Bình - Ảnh: VIỆT DŨNG
Luật khoáng sản đã có hiệu lực thi hành cách đây 25 tháng nhưng
câu chuyện “loạn cấp phép” vẫn chưa có hồi kết.
Trao đổi với Tuổi Trẻ, TS ĐỖ QUỐC BÌNH - chủ tịch Hội Khoáng sản
VN - cho rằng chúng ta đang thiếu “chất xám” trong khai thác, chế biến và cả
trong công tác quản lý, tư duy cát cứ, xin - cho, ăn xổi vẫn tồn tại cùng với
kỷ luật, kỷ cương không nghiêm minh nên mọi chuyện mới xảy ra như vậy.
Lợi nhuận chảy vào túi một nhóm người...
* Thưa ông, sự thật thì nước ta giàu hay nghèo tài nguyên khoáng
sản?
- Có người nhận định rằng khoáng sản VN giống như cái mẹt của bà
hàng xén, mỗi thứ có một chút nhưng không có gì nhiều. Đấy là nhận xét không
đầy đủ và phần nào mang lối tư duy manh mún, ăn xổi. Sự thật thì tài nguyên
của chúng ta rất phong phú, đa dạng, một số loại có trữ lượng lớn và giá trị
kinh tế cao. Tôi lấy ví dụ chuỗi mỏ vàng ở Phước Sơn (Quảng
Tài nguyên khoáng sản là tài sản trời phú cho mỗi quốc gia, nhưng
không có nghĩa một đất nước có nhiều tài nguyên khoáng sản sẽ giàu có. Nếu
đất nước anh nghèo và trình độ anh lại kém thì anh chỉ biết đào lên để xuất
thô, hiệu quả kinh tế rất thấp trong khi hậu quả xấu với môi trường và xã hội
có thể rất lớn. Cựu bộ trưởng Bộ Tài nguyên và môi trường Phạm Khôi Nguyên
từng nói trước Quốc hội rằng có quốc gia điều kiện tài nguyên khoáng sản
tương tự VN nhưng họ đã thu từ khoáng sản tới 40% cho ngân sách, còn VN thì
khoáng sản mới đóng góp 3% cho GDP, chúng ta có những mỏ nếu đem đấu giá có
thể thu được cả tỉ USD...
Điểm yếu nhất của chúng ta trong khai thác khoáng sản là trí tuệ
về công nghệ. Cùng là cát thủy tinh, người Nhật nhập của VN về làm ra rất
nhiều sản phẩm, nhưng vì sao chúng ta không sản xuất được gì? Đơn giản là vì
chúng ta thiếu “chất xám”. Một ông chủ được cấp phép khai thác mỏ vàng, mỏ
bạc thì ông ấy chỉ lấy được vàng, bạc đem đi bán, chứ ông ấy đâu biết trong
vàng có platin, trong bạc có paladi rất quý. Tôi từng chứng kiến người ta
khai thác mỏ bạc nhưng thật ra đó là mỏ chì, kẽm vì hàm lượng chì, kẽm rất
lớn, nhưng ông chủ mỏ chỉ khai thác mỗi bạc, còn bỏ hết. Thất thoát, lãng phí
trước hết là ở chỗ này. Chúng ta xuất khẩu đá vôi trắng rồi lại nhập bột đá
tinh đắt gấp mấy lần để làm giấy cao cấp, làm sơn, trong khi hoàn toàn có thể
nhập công nghệ về nghiền đá.
* Có ý kiến cho rằng nước ta còn nghèo như vậy thì có gì cứ khai
thác đem bán để lấy tiền đầu tư phát triển kinh tế - xã hội, nhưng ý kiến
khác lại nói khai thác vừa thôi, đừng ăn mất phần của con cháu. Ý ông thế nào?
- Tôi nhớ lại câu chuyện tranh luận giữa hai nhà khoa học: một
ông nói rằng trữ lượng vonfram trên thế giới sẽ cạn kiệt, cần phải tiết kiệm
cho tương lai; ông khác thì khẳng định con người không thiếu trí tuệ để
nghiên cứu ra những vật liệu thay thế vonfram và không thiếu trí tuệ để tìm
ra những mỏ vonfram mới. Hai mươi năm sau, kết quả là người ta đã tìm ra thêm
nhiều mỏ vonfram cùng công nghệ chế tạo ưu việt, và thế giới không khan hiếm
vonfram. Tôi nghĩ rằng khi đã đói thì mình phải kiếm cái ăn, mà dễ nhất là
tìm cái có sẵn trong tự nhiên. Nhưng ăn phải biết để dành, bởi hôm nay ăn hết
rồi thì mai không còn mà ăn nữa. Đói mà không ăn sẽ chết đói, nhưng ăn mà
lãng phí thì sau này con cháu sẽ oán trách.
Nếu khai thác cái mỏ mà dân địa phương không được hưởng quyền lợi
gì, phải chịu hậu quả ô nhiễm môi trường, đóng góp ngân sách chẳng được bao
nhiêu, còn lợi nhuận chảy hết vào túi chủ mỏ và vào túi người cấp phép khai thác
thì không thể chấp nhận được. Chúng ta không sợ khai thác sẽ mất hết, mà sợ
việc khai thác đó chỉ đem lại lợi ích cho một nhóm người. Vấn đề lớn nhất của
ta hiện nay là “chất xám” trong khai thác, chế biến khoáng sản rất thấp và
“chất xám” trong quản lý cũng không cao. Vì lẽ này, nhiều người mới cho rằng
hãy để dành, khi nào “chất xám” nhiều hơn hãy khai thác, bởi khi đó nó sẽ đem
lại hiệu quả kinh tế - xã hội cao hơn.
* Loạn cấp phép, tình hình trật tự xã hội phức tạp ở những địa
bàn khai khoáng, ô nhiễm môi trường... Cơ thể đất nước đầy “thương tích” bởi
người ta đào bới khắp nơi. “Chất xám” ít, công nghệ lạc hậu, nhưng các mỏ
khoáng sản vẫn như miếng mồi béo bở của một nhóm người nào đó, tiền chảy vào
túi họ, còn xã hội dường như không được gì...
- Các cụ nói “chảo không mật mỡ kiến bò chi”, phải ăn được thì
người ta mới xâu xé, chạy chọt. Luật pháp không thiếu, ví dụ như đã có quy
định phải ký quỹ bảo vệ môi trường, tức là khi bắt đầu khai thác thì anh phải
đóng một khoản tiền vào ngân hàng để sau khi khai thác xong phải hoàn trả mặt
bằng, xử lý môi trường khu vực đó. Ở tất cả các nước đều thế, ông phải ký quỹ
tôi mới cho ông bắt tay vào khai thác. Nhưng theo tôi biết thì ta vẫn chưa
làm được. Vấn đề nữa là lợi nhuận ông thu được từ mỏ phải chia lại cho dân
bản địa, tạo công ăn việc làm và phúc lợi. Đó là nguyên tắc phân chia lợi
ích. Bây giờ thử hỏi doanh nghiệp khai thác khoáng sản thì dân trên địa bàn
đó được cái gì? Xin thưa là không được gì cả. Người ta sống bao đời ở đấy,
gắn với đất đấy, rừng đấy, vậy mà lại không được gì. Thế nên người ta mới phá.
Hãy đưa mọi chuyện ra ánh sáng
* Chuyện từng xảy ra ở Bồng Miêu, Phước Sơn (Quảng
- Thử kiểm tra xem mỏ vàng Bồng Miêu mỗi năm nộp ngân sách được
bao nhiêu tiền. Tại sao ở Phước Sơn, Bồng Miêu người dân cứ liều mình nhảy
vào làm vàng, công an bắt người ta vẫn cứ nhảy vào? Bởi vì có thực tế là dân
ở đó người ta làm vàng bao đời nay, nó là nghề, là nghiệp, là mưu sinh. Nếu
vì lý do gì đó không được làm nữa, họ cũng không được tái đầu tư bằng cách
giải quyết việc làm mới, tăng cường phúc lợi xã hội thì họ lại tìm mọi cách
khai thác lậu, bất chấp hiểm nguy.
* Trong hai năm Luật khoáng sản có hiệu lực thi hành, địa phương
cấp 957 giấy phép, hơn một nửa trong số này là trái luật. Dường như người ta
không sợ luật. Tại sao vậy?
- Đấy là câu chuyện về quản lý nhà nước. Tôi nghĩ Bộ trưởng
Nguyễn Minh Quang biết rằng khi ông ấy làm chủ tịch UBND hoặc bí thư tỉnh ủy
mà nói một câu thì anh giám đốc sở tài nguyên - môi trường rất sợ. Nhưng bây
giờ ông làm bộ trưởng thì nói ông giám đốc đâu có sợ, chủ tịch tỉnh lại càng
không sợ, bởi ông bộ trưởng đâu có quyền bổ nhiệm và cách chức một giám đốc
sở tài nguyên - môi trường.
Lẽ ra theo ngành dọc thì bộ phải quản lý về mặt chuyên môn với
các sở và phải thiết lập kỷ luật hành chính bằng cách ông sai thì tôi có
quyền xử. Nhưng thực tế bộ không quản lý hành chính và cũng không quản lý
chuyên môn được, vậy nên quan chức cấp tỉnh người ta là vua trong lãnh địa
của mình.
Đấy, Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Sinh Hùng vừa nói rằng ông cho là
có tiêu cực trong cấp phép và đặt ra câu hỏi thanh tra đâu, kiểm tra đâu, sai
nhiều như vậy sao không ai bị xử lý? Có tiêu cực, sai mà không bị xử lý, vậy
người ta sợ gì mà không làm sai, đặc biệt là trước những miếng mồi béo bở.
Chúng ta đã để tồn tại quá lâu cả một cơ chế xin - cho, tư duy
bao cấp, cát cứ đè nặng lên công tác quản lý. Sự yếu kém trong quy hoạch,
thẩm định giá trị của các mỏ cũng là một nguyên nhân dẫn đến tình trạng loạn
cấp phép, loạn khai thác. Trước đây từng có tình trạng các doanh nghiệp đi
xin giấy phép cứ yêu cầu thẩm định trữ lượng thật lớn, vống lên so với thực
tế để sau đó bán lại giấy phép cho dễ. Rất may là vừa rồi chúng ta mới có quy
định đấu giá mỏ, rồi ký quỹ... Cái mỏ có một triệu tấn bây giờ ông không thể
nói vống lên có mười triệu tấn, bởi ông phải đóng thuế và ký quỹ tương đương
với mười triệu tấn. Như vậy là buộc ông phải làm thật. Đáng tiếc là nhiều quy
định của luật pháp lại chưa được thực thi.
* Vậy phải làm thế nào để lập lại trật tự trong khai thác khoáng
sản, thưa ông?
- Dễ thôi, đưa mọi chuyện ra ánh sáng. Trước hết là phải công
khai thông tin quy hoạch khoáng sản, trữ lượng, thông tin đấu giá mỏ, ai
trúng thầu, luận chứng kinh tế kỹ thuật đâu, đã ký quỹ môi trường chưa, tiền
thuế đóng bao nhiêu... Mọi người sẽ nhìn vào đó để giám sát. Các quy định về
đấu thầu khai thác mỏ, ký quỹ môi trường phải được thực hiện nghiêm túc. Các
hội đồng đánh giá, thẩm định trữ lượng, giá trị của mỏ phải được tổ chức chặt
chẽ, có chất lượng, làm việc công khai, minh bạch. Nếu mấy ông ngồi hội đồng
thẩm định mà nhận phong bì chục triệu, thậm chí là trăm triệu để nhẹ tay ký
vào thì Nhà nước có thể mất hàng chục, hàng trăm tỉ đồng. Cũng quan trọng
không kém là mọi sai phạm phải bị xử lý nghiêm minh mới tránh được tình trạng
“cấp phép thế này thì chết rồi”.
(Theo Tuổi trẻ) LÊ KIÊN thực hiện
* Đúng là ‘chất
xám” trong quản lý, khai thác khoáng sản của ta đang quá thiếu. Nhưng có một
chất lại quá thừa, đó là “chất Bạc, chất Tiền”. Những chất này đang làm băng
hoại môi trường tự nhiên và môi trường xã hội. Người “lãnh đủ” những hậu quả
đó chính là người dân.
Thương Giang
|
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét