BÀI TOÁN KINH TẾ SÂN BAY LONG THÀNH ĐÃ ĐƯỢC “PHÓNG TO VÀ THU NHỎ” CÓ CHỦ ĐÍCH Cập nhật lúc 14:31    "Điểm chung giữa dự án sân bay Long Thành và dự án Đường sắt cao tốc trước kia là những tính toán lợi ích kinh tế sơ sài không khoa học", TS Nguyễn Bách Phúc. Trao đổi với báo điện tử Giáo Dục Việt Nam mới đây, TS Nguyễn Bách Phúc – Chủ tịch Hội tư vấn Khoa học công nghệ & quản lý TP.HCM (HASCON), một người rất tâm huyết với dự án sân bay Long Thành khi có rất nhiều bài viết tranh luận nhằm làm rõ những điểm còn bất cập trong dự án, cho biết: Ông may mắn có trong tay trọn bộ Hồ sơ “Báo cáo đầu tư dự án cảng Hàng không Quốc tế Long Thành” (sau đây gọi tắt là Báo cáo) mà Chính phủ trình trước Quốc hội cuối năm 2014. Sau khi nghiên cứu thận trọng, ông và Hội HASCON nhận ra nhiều bất cập lớn của Báo cáo và hết sức ngạc nhiên khi thấy văn bản trình Quốc hội thông qua chủ trương đầu tư nhưng lại mắc lỗi nghiêm trọng về tính toán hiệu quả kinh tế xã hội của công trình. Một phần các tính toán sai này đã được TS Nguyễn Bách Phúc phân tích trong bài viết Nếu xây sân bay Long Thành, thời gian hoàn vốn có thể lên tới cả trăm năm. Theo ông, cái sai là khi tính EIRR, các tác giả Báo cáo đã cố ý nâng cao dòng tiền lợi ích lên và cố ý giảm dòng tiền chi phí xuống. Chỉ riêng lợi ích từ du khách chi tiêu ở Việt Nam, đã nâng lên 1.540 triệu USD/năm và chi phí đi lại đã giảm khống 260 triệu USD/năm, tương đương dòng tiền chung bị nâng lên 1.540 triệu USD + 660 triệu USD = 2.200 triệu USD/năm. Kết quả là EIRR của tác giả "leo" lên 22,1%. Vậy cách tính EIRR của Báo cáo về dự án sân bay Long Thành cụ thể thế nào khiến kết quả EIRR của Báo cáo vọt lên con số 22,1% trong khi “nếu tính toán nghiêm túc và trung thực, thì EIRR của công trình này chắc chắn dưới 10%, và có thể ước đoán chỉ vài %" như lời TS Nguyễn Bách Phúc nói? Trong bài viết dưới đây, TS Nguyễn Bách Phúc sẽ phân tích rõ hơn những vấn đề này. Mời độc giả cùng theo dõi: "Có lẽ các vị Đại biểu Quốc hội quan tâm nhất khi “bấm nút” thông qua chủ trương xây dựng dự án Cảng Hàng không quốc tế Long Thành là chỉ tiêu lợi ích của công trình. Người dân đóng thuế để xây dựng công trình chắc chắn cũng như vậy. Tính lợi ích của công trình chính là mục tiêu của Báo cáo đầu tư. Nghĩa là Báo cáo đầu tư phải chỉ cho nhà đầu tư biết công trình sẽ mang lại lợi ích gì, lời hay lỗ? Nhớ lại chuyện “bấm nút” Đường sắt cao tốc Bắc - Nam 56 tỷ USD năm xưa, chúng tôi đã từng phàn nàn rằng, trong 30 trang của bản “Tóm tắt Báo cáo đầu tư” trình Quốc hội, chỉ có 3 trang tính toán lợi ích kinh tế, với nội dung hết sức sơ sài và không khoa học.   Phối cảnh sân bay Long Thành (ảnh nguồn: Tiền Phong) Với Cảng hàng không Quốc tế Long Thành hiện nay cũng vậy. Tóm tắt “Báo cáo đầu tư” có khá hơn, dài 55 trang nhưng phần tính toán lợi ích kinh tế lại chưa đầy 3 trang. Đặc biệt là nội dung của 3 trang này có nhiều sai sót nghiêm trọng, chúng tôi sẽ phân tích bình luận về việc này. Theo đó, đánh giá “hiệu quả to lớn của công trình sân bay Long Thành”, "Báo cáo đầu tư dự án cảng hàng không quốc tế Long Thành” trình Quốc Hội (gọi tắt là “Báo cáo”) đã tính toán và đưa ra Chỉ tiêu “Tỷ suất nội hoàn kinh tế EIRR” cao ngất 22,6%. Trong khi trên thế giới và ở Việt Nam chỉ cần 10% đến 12% là đã thỏa mãn. Tính EIRR là một bài tính tương đối tế nhị, trong đó đưa vào rất nhiều thông số giả định, dự doán, dự tính, được chọn lọc theo hiểu biết, theo dự đoán hoặc thậm chí theo chủ ý của người tính. Vì vậy cùng một công trình, bài tính có thể cho rất nhiều kết quả khác nhau. Riêng tại Báo cáo, đối với 2 yếu tố chính của EIRR là chi phí và lợi ích, tác giả chỉ giới thiệu sơ lược với nội dung rất sơ sài, đặc biệt không giới thiệu hết những thông số được đưa vào tính toán. Vì vậy người đọc không thể xem xét đánh giá kết quả tính toán. Điều này  cũng có nghĩa là “đánh đố” những người “bấm nút”. Không những thế, xem xét hai nội dung về chi phí và lợi ích, chúng tôi thấy đều có những sai lầm: Về lợi ích, báo cáo đưa vào 2 nguồn lợi ích: Một là doanh thu của Cảng hàng không. Hai là lợi ích có được từ chi tiêu của người nước ngoài đến du lịch và lưu trú ở Việt Nam. Về nguồn lợi ích thứ hai, Báo cáo lý luận rằng nhờ có sân bay Long Thành nên Việt Nam mỗi năm thêm được hàng triệu du khách nước ngoài. Mỗi người ở lại Việt Nam bình quân 5 ngày, mỗi ngày chi tiêu 145 USD. Từ giả thiết này, Báo cáo tính ra bình quân mỗi năm sân bay Long Thành mang lại lợi ích 2,2 tỷ USD/năm(trang 52). Xin hỏi, tại sao 100% tiền chi tiêu của du khách nước ngoài ở Việt Nam lại là lợi ích của Việt Nam, của sân bay Long Thành? Thực ra lợi ích của Việt Nam chỉ là phần lợi nhuận của Việt Nam trong toàn bộ chi tiêu của khách du lịch, cao nhất cũng chỉ khoảng 30% mà thôi, sao Báo cáo lại tính 100%. Nếu lấy con số 30%, lợi ích mà Việt Nam thu được chỉ khoảng 2,2 tỷ USD x 30% = 660 triệu USD. Không hiểu sao Báo cáo lại phóng đại lên 2,2 tỷ USD, con số lợi ích khống được Báo cáo đưa vào là 2,2 tỷ USD - 660 triệu USD = 1,54 tỷ = 1.540 triệu USD/năm Về chi phí, Báo cáo đưa ra 3 nguồn chi phí: Một là chi phí đầu tư dự án. Hai là chi phí bảo trì và hoạt động khai thác kinh doanh, 3 là chi phí đi lại tăng lên do sân bay Long Thành xa trung tâm thành phố 45 km. Về nguồn chi phí thứ nhất: Báo cáo quên tính đến tiền hoàn trả vốn vay và tiền lãi hàng năm. Cho dù vốn ODA với lãi suất thấp và thời gian ân hạn lớn nhưng khi tính EIRR vẫn phải đưa vào. Hơn nữa phần đầu tư của tư nhân, chủ đầu tư vẫn phải vay vốn, trả vốn và trả lãi. Về nguồn chi phí thứ hai: Báo cáo lấy đơn giá chi phí tại sân bay Tân Sơn Nhất để tính. Đó là sai lầm lớn, bởi vì đơn giá chi phí thực tế của Long Thành sẽ lớn hơn của Tân Sơn Nhất, ít nhất là vì Long Thành phải chi khoản khấu hao tài sản cố định, trong khi Tân Sơn Nhất không phải chi khoản này. Tân Sơn Nhất đã hoạt động 85 năm nay, đã khấu hao hết tài sản cố định từ lâu. Sai lầm này xuất phát từ chỗ không đưa yếu tố “Thời gian hoàn vốn” vào tính toán EIRR. Về nguồn chi phí thứ ba: Báo cáo lý luận rằng do Long Thành cách trung tâm TP.HCM 45 km, hành khách và cán bộ công nhân viên phải đi lại xa hơn, nếu so sánh với Tân Sơn Nhất chỉ 7km, từ đó chi phí đi lại sẽ tăng lên. Nhưng tác giả Báo cáo có một cái sai rất lớn, là chỉ tính đến chi phí thời gian của người đi lại mà không tính đến toàn bộ chi phí đi lại. Theo báo cáo, đến năm 2025 số lượng hành khách là 25 triệu, sẽ có 25 triệu lượt người đi lại trên đường TP.HCM – sân bay Long Thành. Báo cáo còn nói, bình quân mỗi hành khách có 1,7 người đi đón hoặc đi tiễn. Số người đón – tiễn là 25 triệu x 1,7 = 42,5 triệu người, số người này chịu 2 lượt đi và về, số lượt sẽ là 42,5 triệu x 2 = 85 triệu lượt/năm. Theo Báo cáo, tổng số nhân viên của sân bay sẽ là 25.000 người, bình quân đi lại 10 lần mỗi tuần, tính ra số lượt đi lại của nhân viên: 25.000 người x 10 lần/tuần x 52 tuần/năm = 13 triệu lượt/năm. Như vậy tổng số lượt đi lại mỗi năm là: 25 triệu + 85 triệu +13 triệu = 123 triệu lượt. Báo cáo cho rằng thời gian đi đến Long Thành nhiều hơn thời gian đến Tân Sơn Nhất 15 phút. Chi phí thời gian trung bình của người Việt Nam là 2,63 USD/giờ. Tính ra chi phí thời gian cho 1 lượt đi là 2,63 USD x 15 phút/60 phút = 0,6575 USD. Như vậy tổng chi phí này là: 123 tiệu lượt x (0,6575 USD /lượt) = 80,8 triệu USD. Nhưng điều quan trọng hơn nhiều là Báo cáo quên tính chi phí phương tiện đi lại. Chi phí cho phương tiện đi lại có rất nhiều loại giá, ở đây chỉ tạm tính loại giá rẻ nhất là vé xe đò. Xe đò ở khu vực TP.HCM có giá bình quân khoảng 1.000 đồng/km. Phí phương tiện (xe đò) đến sân bay Long Thành 45 km x 1.000 đồng/km = 45.000 đồng/lượt, tương đương 2,12 USD/lượt. Báo cáo đã quên khoản này, nghĩa là Báo cáo đã giảm khống chi phí đi lại với số tiền là: (123 triệu lượt/năm) x (2,12 USD/lượt) = 260 triệu USD/năm. Từ những phân tích trên, có thể thấy rằng khi tính EIRR, các tác giả đã cố ý nâng cao dòng tiền lợi ích lên và cố ý giảm dòng tiền chi phí xuống. Chỉ riêng lợi ích từ du khách chi tiêu ở Việt Nam, đã nâng khống 1.540 triệu USD/năm và chi phí đi lại đã giảm khống 260 triệu USD/năm, tương đương dòng tiền chung  bị nâng khống lên 1.540 triệu + 660 triệu =2.200 triệu USD/năm. Kết quả là EIRR của tác giả leo lên 22,1%. Chúng tôi cho rằng nếu được tính toán nghiêm túc và trung thực, thì EIRR của công trình này chắc chắn dưới 10%, và có thể ước đoán chỉ vài % mà thôi". Chính từ những sai lầm về tính toán hiệu quả kinh tế xã hội của công trình từ Báo cáo, TS Nguyễn Bách Phúc đã phân tích rõ trong bài viết Nếu xây sân bay Long Thành, thời gian hoàn vốn có thể lên tới cả trăm năm, thời gian hoàn vốn của sân bay Long Thành sẽ kéo dài rất lâu, có thể lên tới cả trăm năm. Trong khi đó, theo số liệu cập nhật của Đồng hồ đếm nợ công toàn cầu (Global public debt clock) trên trang The Economist ngày 3/5, nợ công của Việt Nam đang ở mức 89,07 tỷ USD, chiếm 46,6% GDP, bình quân nợ công đầu người là 979,77 USD, tăng 10% so với năm 2014. Phát biểu tại một cuộc họp báo vào cuối tháng 3/2015, ông Dominic Mellor - chuyên gia kinh tế của ADB, cảnh báo rằng Việt Nam sẽ phải đối mặt với rủi ro nợ công như thâm hụt ngân sách được cho là lớn hơn so với suy nghĩ. (Theo Giáo Dục VN) TS Nguyễn Bách Phúc Có vẻ ngày một lộ ra rằng có những ai đó muốn xây sân bay Long Thành bằng được, bất chấp hiệu quả kinh tế. Có lẽ "hiệu quả" họ thu được chỉ là quá trình tiêu tiền xây dựng sân bay mà thôi! Thương Giang