Bài đăng
15:01
Một
“góc nhìn” phản văn hóa và phi chính trị
QĐND - Gần đây, dư luận bàn tán khá nhiều về những quan điểm
gây “sốc” của một luận văn thạc sĩ văn học, tán dương sự nổi loạn của một
nhóm thơ “cách tân” nhen nhóm cách nay hơn chục năm và hiện nay đang leo lét.
Tại Hội nghị Lý luận-Phê bình văn học lần thứ III do Hội Nhà văn Việt
Đó chính là bản
luận văn thạc sĩ của tác giả Đỗ Thị Thoan, mang tên: Vị trí của kẻ bên lề:
Thực hành thơ của nhóm Mở Miệng từ góc nhìn văn hóa, thuộc chuyên ngành Văn
học Việt Nam, mã số 602234. Bản luận văn được Hội đồng chấm luận văn của
Trường Đại học Sư phạm Hà Nội chấm điểm và hiện được lưu trữ tại thư viện
trường này.
Tác giả bản
luận văn xác nhận: Đối tượng của luận văn là Thực hành thơ của Mở Miệng, với
vấn đề then chốt là tra vấn về vị thế bên lề như một điểm tham chiếu để bình
luận về những cách tân và tính cách mạng trong tư tưởng và nghệ thuật của họ…
Và: Các tác phẩm được khảo sát là những tập thơ cá nhân và nhóm của các thành
viên Mở Miệng, cùng những người đồng chí hướng (tr.16).
Chữ “bên lề”
của Đỗ Thị Thoan xuất phát từ lý luận về Giải trung tâm của Derrida, theo đó
họ quan niệm rằng trong một văn bản có quan hệ giữa phần chữ viết và phần lề
xung quanh, mà phần chữ viết là trung tâm còn phần lề là ngoại vi. Bên lề là
để ghi chú, giải thích, hiệu đính… và đó là cái khác với cái trung tâm. Từ
đó, sinh ra lý luận “Mỹ học của Cái Khác”. Tác giả Đỗ Thị Thoan là một trong
những người coi hiện tượng nhóm Mở Miệng là Cái Khác của dòng văn học chính
thống, được mệnh danh là thơ phản kháng, thơ Bên Lề và tập trung nghiên cứu
Cái Khác, cái Bên Lề của nhóm này.
Mở Miệng là
nhóm gì và gồm những ai? Chính bản luận văn nêu trên cho biết: Tháng 6-2002,
tập Mở Miệng gồm 4 tác giả: Khúc Duy, Bùi Chát, Lý Đợi và Nguyễn Quán được
xuất bản-Nhóm Mở Miệng chính thức hình thành. Tập thơ in photo số lượng ít,
chuyền tay bạn bè trong Sài Gòn và một số tập khác sau đợt kiểm tra đã bị thu
hồi và tiêu hủy. Vì sao các “tác phẩm” in photo của nhóm này bị thu hồi tiêu
hủy? Bởi cái mà họ gọi là thơ, như chính họ thừa nhận, là thơ dơ, thơ rác
rưởi, thơ nghĩa địa… ngôn ngữ thơ thô tục bẩn thỉu, nghệ thuật thơ bế tắc lập
dị. Đặc biệt, họ đã dùng thủ pháp giễu nhại để vu cáo, xuyên tạc, bôi nhọ…
nhằm hạ bệ các thần tượng, giải thiêng lãnh tụ và các danh nhân, bôi bẩn các
giá trị lịch sử-văn hóa của dân tộc, xúc phạm tình cảm của hàng triệu đồng
bào ta đối với Bác Hồ kính yêu. Chính vì vậy mà nó đã không tồn tại được lâu
trong đời sống văn hóa tinh thần của nhân dân ta, như chính tác giả bản luận văn
đã viết: Mở Miệng từ chỗ gây náo loạn, đã trở nên im ắng dần trong những năm
gần đây. Lẽ ra, Mở Miệng có thể trở thành một cú hích để xới lật nhiều vấn đề
về thơ đương đại cả lý thuyết lẫn thực hành và trên thực tế đã châm ngòi cho
một số cuộc tranh luận quan trọng như về thanh-tục trong thơ, về thủ pháp
giễu nhại… Nhưng các cuộc tranh luận đều diễn ra trên mạng và không chứng tỏ
nhiều ảnh hưởng với sự chuyển động của thơ Việt trong nước (tr.9).
Một sự “nổi
loạn, cách tân” đã thất bại, đã bị cuộc sống chối bỏ và trên thực tế đã gần
như cáo chung, thế mà tác giả Đỗ Thị Thoan, một cán bộ giảng dạy đại học sư
phạm, lại bới lên để khảo sát và hết lời tán dương, cổ xúy: Việc Nguyễn Huy
Thiệp nhét cứt vào miệng kẻ sĩ Bắc Hà để hạ bệ thần tượng hoàn toàn khác việc
Mở Miệng đưa chuyện cứt đái ra nói công khai như những kẻ mua vui nhàn rỗi
cho quần chúng bằng thơ tiếu lâm… Không chỉ nói chuyện “cứt đái”, thơ của
nhóm Mở Miệng còn hào hứng miêu tả những bộ phận sinh dục của đàn ông và đàn
bà, những hành vi làm tình, hành lạc… bằng những từ ngữ thô tục, trần trụi
nhất mà một người bình thường không thể nhắc lại được, dù là để phê phán.
Những từ tục tĩu bẩn thỉu ấy được sắp đặt lổn nhổn bên nhau, được phát ra một
cách lảm nhảm vô lối: Tôi ném nước bọt lên tường/ Tôi yêu những người đàn bà
đang là chuột dưới cống/ Tôi thấy em mặc quần lót mười nghìn ba cái mua ở vỉa
hè mỗi khi chủ nhật… Tôi hành hạ tôi ba bữa/ Tôi kêu đòi chữ nghĩa/ Tôi tổ chức
chiến tranh/ Tôi nam mô vị chúa trời/ Tôi đánh răng vào buổi trưa/ Tôi đâm
ra/ Tôi cải tạo âm hộ… Ấy thế mà Đỗ Thị Thoan ca ngợi: Những thi phẩm này
(đúng là phải gọi bằng từ “thi phẩm”) đều sạch, đẹp và giàu năng lượng cảm
xúc…(tr.64). Và: Thái độ dám hủy bỏ thi tính của mình để đổi lấy một hành vi
mới, tạo ra một ý niệm mới về việc làm thơ là một thách thức với ý thức mỹ
học cũ (tr.84) v.v..
Từ việc đồng
lõa, bênh vực và “tôn vinh” thứ thơ bệnh hoạn, tắc tị như trên, tác giả đã
bộc lộ thái độ chính trị của mình thông qua việc ca ngợi những nhà văn
“phản kháng” như Phạm Thị Hoài, Dương Thu Hương… để rồi xuyên tạc và kích
động: Nhưng giai đoạn khủng hoảng, phẩm tính phản kháng vốn tiềm tàng trong lòng
các xã hội chuyên chế sẽ trỗi dậy. Đây là giai đoạn thích hợp cho nổi loạn,
cho phá phách, cho thái độ vô trật tự, vô chính phủ… Và: Nhân văn Giai phẩm
trước hết là một phong trào dân chủ… Mở Miệng cũng bắt đầu bằng một phản ứng
CHỐNG một thứ quyền lực “vô hình” trong sự thiết lập sân chơi thơ trẻ của các
sĩ phu Bắc Hà và họ tạo thành một nhóm chơi (trò) chơi thơ với sự thống nhất
về bản sắc, ý hướng, dù thực hành cá nhân mỗi người lại khác nhau. Phản ứng
của những người tin tưởng vào Cách mạng của quá khứ (tức nhóm Nhân văn Giai
phẩm) cũng hoàn toàn khác với phản ứng có tính chất phá bỏ, giễu nhại, thiếu nghiêm
trang của Mở Miệng (tr. 32).
Sau khi thừa
nhận “nhu cầu cách mạng” để thực hiện “nhu cầu cách tân” về nghệ thuật của
nhóm Mở Miệng, thừa nhận họ văng tục và nói về cứt đái nhưng muốn lật đổ hơn
là xây dựng (tr.31), tác giả Đỗ Thị Thoan không hề giấu giếm đối tượng “cách
mạng” và “lật đổ” không chỉ là những khái niệm của văn chương học thuật mà là
thể chế chính trị. Bởi tác giả cho rằng: Cơn hưng phấn của thời Đổi Mới nhanh
chóng biến thành nỗi hụt hẫng vì sự thắt chặt lại của chính sách, với Đại hội
Đảng VII năm 1991 (tr. 26). Tác giả còn tố cáo Đảng và Nhà nước ta bóp nghẹt
tự do sáng tạo: Và bởi sự thống nhất trong một xã hội không chấp nhận đa nguyên
về ý thức hệ và tư tưởng, Cái Khác là cái cần bị loại trừ, bị chèn ép… (tr.
37). Đến đây, tác giả đã công khai biểu thị thái độ đồng tình với tư tưởng chống
Cộng của các phần tử chống đối Đảng và chế độ XHCN, mà Mở Miệng chỉ là một
nhóm nhỏ, trong đó: Tập Bài thơ một vần của Bùi Chát, mặc dù là thơ tự do,
nhưng tính chất một vần nằm ở từ khóa Cộng Sản. Bùi Chát lật đổ các slogan xã
hội, các ảo tưởng được đóng đinh trong ngôn ngữ ý thức hệ... (tr. 71). Và tác
giả Đỗ Thị Thoan kết luận: Mở Miệng, ở các thực hành thơ, đã là biểu
hiện của sự giải phóng, trong nỗ lực giải phóng của nghệ thuật Việt
Rõ ràng “đây là
một bản luận văn trá hình mang nội dung chính trị phản động”. Nó trá hình ở
chỗ mượn cụm từ “góc nhìn văn hóa” để khảo sát một hiện tượng văn học, nhưng
thực chất để tung hô, cổ xúy cho một “thực hành thơ bên lề” có tư tưởng chống
đối cái trung tâm, cái chính thống, chống lại định hướng, chống lại thiên
chức phụng sự Tổ quốc, phụng sự nhân dân của văn học và nhà văn. Tán thưởng
quan điểm “nổi loạn là điều kiện của sáng tạo”, xuýt xoa tấm tắc khen “thơ
rác, thơ dơ”, thơ tục tằn bẩn thỉu… thì “góc nhìn văn hóa” ấy là văn hóa gì?
Nó phản động ở chỗ chuyển từ ý thức phản biện khoa học sang ý thức phê phán
để chống đối, nổi loạn, lật đổ. Trong khi toàn Đảng và toàn dân ta đang ra
sức học tập và làm theo tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh thì nó tìm cách giải
thiêng hình tượng Bác Hồ, mang những bài viết, lời phát biểu và những bài thơ
của Người ra để chế tác và giễu nhại… Đây là biểu hiện hết sức trắng trợn của
những người tự nhận là “cách tân, đổi mới” nhưng thực chất là mượn văn nghệ
để làm ngọn cờ chính trị hòng lật đổ chế độ, thay đổi thể chế.
Và đặc biệt, sự
trá hình, sự phản động chính trị trong trường hợp này là hết sức nghiêm trọng
và nguy hiểm, vì đây không phải là những tài liệu, bài viết phát tán trôi nổi
trên internet để các cư dân mạng có thể tiếp nhận ở những mức độ khác nhau,
mà đây lại là một luận văn thạc sĩ cao học, được làm và bảo vệ trong một cơ
sở giáo dục-đào tạo bậc đại học của Nhà nước, nên nó có tính pháp quy. Theo
đó, nó sẽ được lưu trữ trong thư viện quốc gia, làm tài liệu chính thức cho
các đối tượng nghiên cứu, tham khảo. Tác giả luận văn lại là người giảng dạy
văn học cho sinh viên sư phạm, nghĩa là những tư tưởng của tác giả sẽ được
tiếp nhận và sẽ được truyền lại cho nhiều thế hệ trẻ nữa.
Như vậy, người
viết bản luận văn cổ xúy cho thứ văn chương "lật đổ" này có quyền
và tư cách được đứng trên bục giảng đại học nữa hay không? Cái gọi là bản
luận văn này có xứng đáng được đối xử như một công trình khoa học hay không?
Và những người tham gia hướng dẫn, chấm điểm, cấp bằng… cho tác giả và bản
luận văn này liệu có vô can trước những quan điểm sai trái, phản động, nguy
hiểm như đã trình bày trên đây?
Được biết, sau
khi bị dư luận lên tiếng và được cơ quan chức năng chấn chỉnh, Trường Đại học
Sư phạm Hà Nội và Khoa Văn của nhà trường đã họp “rút kinh nghiệm”. Tuy
nhiên, trên thực tế chưa ai bị xử lý bất kỳ hình thức kỷ luật gì. Thậm chí có
người còn phát biểu trên một số diễn đàn chính thống rằng phê phán bản luận
văn như vậy là kiểu “chụp mũ, quy kết” đã lỗi thời. Đặc biệt, thạc sĩ Đỗ Thị
Thoan vẫn tiếp tục lên lớp cho sinh viên và dưới bút danh Nhã Thuyên, cô vừa
phát tán một tập tiểu luận mang tên “Những tiếng nói ngầm” trên một số trang
mạng ở nước ngoài, trong đó có những trang mạng chống Cộng nổi tiếng nhiều
năm nay. Trong tập tiểu luận này, Nhã Thuyên công khai tán dương, ủng hộ dòng
thơ “ngầm” chủ trương chống đối, lật đổ chế độ cộng sản; xuyên tạc lịch sử
dân tộc; chống lại “sự thống trị dai dẳng của tư tưởng Hồ Chí Minh”…
Trước những
biến động phức tạp của đời sống chính trị-xã hội trong thời đại bùng nổ thông
tin và toàn cầu hóa hiện nay, không ít người đã tỏ ra “nhạy bén” một cách xu
thời, cơ hội; hoặc là hữu khuynh, mất phương hướng. Tình trạng dao động, mất
phương hướng, bị cuốn theo những ảnh hưởng xấu độc là rất đáng lo ngại. Đáng
lo ngại hơn là tình trạng ấy lại diễn ra ở một số người trong một số cơ quan
văn hóa-giáo dục có uy tín. Bởi vậy, vấn đề cần giải quyết lúc này không chỉ
là hình thức và biện pháp xử lý đối với một bản luận văn và tác giả của nó.
Rất mong lãnh đạo Trường Đại học Sư phạm Hà Nội nhận đúng bản chất của vấn
đề, nghiêm túc và cầu thị lắng nghe dư luận, chấp hành chỉ đạo của cấp trên
để giải quyết vụ việc một cách thỏa đáng, lấy lại uy tín của một “cỗ máy cái trong
nền giáo dục quốc gia” hơn nửa thế kỷ qua!
(Theo QĐND) TUYÊN
HÓA
|
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét