11:25

Chống chuyển giá, một mũi tên nhiều đích

Chuyển giá ngày càng mở rộng ra các nhóm đối tượng doanh nghiệp, cũng như ngày càng thực hiện dưới nhiều hình thức tinh

NDĐT- Về bản chất, chuyển giá” là hành vi thực hiện chính sách khai giấu chi phí, doanh thu và lãi thực để giảm thu nhập chịu thuế và nghĩa vụ nộp thuế, tối đa hoá lợi nhuận của doanh nghiệp.

 Chuyển giá không chỉ gây thất thu thuế cho ngân sách các cấp nơi diễn ra các hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp, mà còn gây méo mó thị trường và gia tăng sự cạnh tranh không lành mạnh, làm thiệt hại đến quyền lợi, môi trường kinh doanh của quốc gia và cả lợi ích chính đáng của các doanh nghiệp khác…

Chuyển giá còn được doanh nghiệp và nhà đầu tư nước ngoài dùng làm tăng lợi nhuận để được quyền niêm yết và có giá trị cổ phiếu cao, thu lợi nhuận bổ sung trên sàn giao dịch chứng khoán, thu hồi và rút vốn nhanh ra khỏi Việt Nam, làm ảnh hưởng đến cán cân thanh toán, đặc biệt là dòng vốn FDI thực vào và chuyển ra khỏi Việt Nam.

Hơn nữa, việc nâng khống giá trị tài sản góp vốn làm thiệt hại cho bên liên doanh Việt Nam; tạo lợi thế trong quản lý, phân chia lợi nhuận và chuyển nhượng cổ phần cho bên đối tác nước ngoài…

Chuyển giá ngày càng mở rộng ra các nhóm đối tượng doanh nghiệp, cũng như ngày càng được thực hiện dưới nhiều hình thức tinh vi, đa dạng hơn, với những thủ thuật tiêu biểu như: (1). Chuyển lợi nhuận phát sinh vào những doanh nghiệp hiện đang hưởng chế độ ưu đãi thông qua các mối giao dịch liên kết; Mở văn phòng (đôi khi chỉ là một hòm thư hoặc thậm chí chỉ có trên giấy tờ, không hề có nhân viên hay số điện thoại) để khai thuế tại những nơi có mức thuế thấp nhất, dù nơi đó không phải là thị trường chính trên thực tế của công ty. (2). Chịu lỗ hình thức hoặc báo lỗ kéo dài, giảm thiểu thu nhập chịu thuế và giảm thiểu nghĩa vụ thuế phải nộp trên cơ sở nâng giá trị tài sản cố định, máy móc, thiết bị hoặc giá trị chuyển giao các tài sản vô hình như công nghệ, bí quyết kỹ thuật, bản quyền, nhãn mác, kỹ thuật quản lý điều hành và các dịch vụ khác trong góp vốn đầu tư hoặc nâng giá nguyên vật liệu nhập khẩu, lãi suất vay vốn chi phí bảo lãnh vay vốn, chi phí trả lương, đào tạo, chi phí quảng cáo, bán hàng chi phí kinh doanh khác..

Thực tế cho thấy, một số tập đoàn kinh tế trong nước và liên doanh đã lợi dụng chính sách ưu đãi thuế theo ngành nghề kinh doanh và địa bàn đầu tư, thành lập một số công ty con hoạt động tại nhiều địa bàn khác nhau để chuyển lợi nhuận trước thuế từ nơi không được ưu đãi thuế sang nơi được ưu đãi thuế, hoặc chuyển lợi nhuận trước thuế từ DN có lãi sang DN bị lỗ thông qua chuyển giao sản phẩm và cung cấp dịch vụ giữa các bên không theo giá thị trường, làm giảm hiệu quả chính sách quản lý nhà nước và méo mó thị trường…Hiện tượng chuyển giá xảy ra ở cả doanh nghiệp có lãi và hoà vốn với mức độ khác nhau, nhưng nghiêm trong nhất chủ yếu ở doanh nghiệp kinh doanh thua lỗ kéo dài.

Theo kiểm tra của Bộ Công Thương, ít nhất 40 liên doanh trong Bộ này đã sử dụng chuyển giá qua khai cao thiết bị góp đầu tư ngoại nhập.. Thí dụ, BGI định giá dây chuyền sản xuất bia của liên doanh BGI ở Tiền Giang là 30,85 triệu USD, nhưng Công ty SGS thẩm định lại chỉ còn 23,55 triệu USD. Tình hình kê khai thua lỗ ngày càng gia tăng của các DN có vốn đầu tư nước ngoài (FDI), chiếm khoảng trên 50% tổng số DN FDI đang hoạt động trên cả nước, trong đó nhiều DN FDI hàng đầu thế giới như Cocacola kê khai lỗ nhiều năm liên tục, thậm chí báo cáo lỗ suốt từ khi hoạt động đến nay, nhưng vẫn tiếp tục duy trì sản xuất và mở rộng đầu tư tại Việt Nam. Điển hình tại một số địa phương như: Bình Dương, số DN FDI kê khai lỗ năm 2010 là 754/1.490 DN, chiếm tỷ trọng 50,6%, trong đó có tới 200 DN lỗ quá vốn chủ sở hữu; tại TP. Hồ Chí Minh và Đồng Nai, tỷ lệ số DN FDI kê khai lỗ lần lượt là 60% và 52,2%.

Theo Tổng cục Thuế, sai phạm, phổ biến nhất là về hạch toán chi phí trước, nhưng chưa chi; chi phí không có hóa đơn, chứng từ, vượt định mức; hạch toán chi phí không phục vụ sản xuất kinh doanh; chi phí tiền lương, khấu hao, trích lập dự phòng và hạch toán chi phí lãi vay không đúng quy định của Bộ Tài chính; thậm chí ghi khống dịch vụ, hay… quên hạch toán!

Việt Nam đã sớm nhận thức và có nhiều nỗ lực chống chuyển giá cả trên phương diện pháp lý, cũng như thực tế. Chống chuyển giá đã được đề cập ngay từ Thông tư 74/1997/TT-BTC hướng dẫn về thuế đối với nhà đầu tư nước ngoài; được tiếp tục bổ sung và nhấn mạnh trong các Thông tư 89/1999/TT-BTC; Thông tư 13/2001/TT-BTC; Thông tư 05/2005/TT-BTC; Thông tư 117/2005/TT-BTC Thông tư 66/2010/TT-BTC; Thông tư 71/2010/TT-BTC… Đặc biệt, ngày 15/02/2012, Tổng cục Thuế đã thành lập Tổ Quản lý thuế đối với hoạt động chuyển giá trực thuộc Tổng cục Thuế. Ngày 21/5/2012, Bộ trưởng Bộ Tài chính đã có quyết định số 1250/QĐ-BTC về việc phê duyệt chương trình hành động kiểm soát hoạt động chuyển giá giai đoạn 2012- 2015

Trên thực tế, một số cơ quan thuế địa phương, nhất là ở phía Nam, đã năng nổ, chủ động tiến hành theo dõi, đối thoại và đấu tranh với các doanh nghiệp nghi có chuyển giá.

Theo Tổng cục Thuế, kết quả thanh tra 575 doanh nghiệp FDI khai lỗ trong các năm từ 2005-2009 đã giảm lỗ hơn 4.000 tỷ đồng và truy thu thuế hơn 212 tỷ đồng (trong đó, phát hiện 43 doanh nghiệp FDI có quan hệ giao dịch liên kết có dấu hiệu chuyển giá, qua đó xử phạt 37 doanh nghiệp, giảm lỗ 887 tỷ đồng, truy thu thuế và phạt 27 tỷ đồng). Công tác thanh tra, kiểm tra giá chuyển nhượng bắt đầu chú trọng triển khai từ năm 2010, đã đạt được một số kết quả bước đầu đáng khích lệ; đặc biệt có cuộc thanh tra giá chuyển nhượng đã điều chỉnh tăng doanh thu so với số báo cáo của DN lên 250%.

Cho đến nay, vấn đề chuyển giá giữa các bên liên kết đã từng bước được kiểm soát. Theo số liệu năm 2011 của Tổng cục Thuế, tính đến ngày 31/12/2011, toàn ngành đã rà soát quản lý được 3.144 DN phải kê khai thông tin giao dịch liên kết, trong đó 2.023 DN đã thực hiện kê khai, chiếm khoảng 64%. Trong năm 2011, ngành Thuế đã tổ chức thanh tra tại 921 doanh nghiệp kê khai lỗ và có dấu hiệu chuyển giá, đã xử lý giảm lỗ 6.617 tỷ đồng (tăng 2,5 lần), truy thu và phạt 1.669 tỷ đồng (tăng 4 lần so với năm 2010). Kết quả thu thuế từ doanh nghiệp FDI năm 2011 tăng khoảng 11,3% so với năm 2010 có phần đóng góp của những nỗ lực chống chuyển giá nói trên…

Trong kế hoạch thanh tra của ngành thuế năm 2012 tập trung thanh tra, kiểm tra trên 7.000 doanh nghiệp, trong đó tập trung vào các doanh nghiệp thuộc lĩnh vực tài chính, ngân hàng, bất động sản, điện lực, dầu khí, khoáng sản, doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài, doanh nghiệp kinh doanh lỗ, doanh nghiệp có số nợ thuế lớn, doanh nghiệp nhiều năm chưa được thanh tra, kiểm tra; Đặc biệt, đặt trọng tâm vào việc thanh tra đối với các doanh nghiệp có dấu hiệu chuyển giá, như lỗ liên tục và lỗ lớn, thậm chí vượt vốn chủ sở hữu nhưng vẫn đầu tư mở rộng (khoảng 1.500 doanh nghiệp, bằng 140% thực hiện năm 2011); đôn đốc thu vào ngân sách đạt 80% số truy thu và phạt qua kết luận thanh tra và biên bản kiểm tra thuế …

Thực tế cho thấy, để đối phó hiệu quả hơn với các hành vi chuyển giá, cần có nhận thức đúng, quyết tâm cao và thực hiện đồng bộ các giải pháp quyết liệt hơn.

Trước hết, cần thu hẹp các ưu đãi dễ gây lạm dụng (nhất là chênh lệch mức thuế giữa các địa phương); tăng yêu cầu kê khai thông tin giao dịch về doanh thu, chi phí, bổ sung quy định về ngưỡng kê khai thông tin giao dịch liên kết; bổ sung những quy phạm pháp luật về quyền xác định giá, thương thảo giá trước, quyền ấn định thuế đối với các doanh nghiệp hoạt động giao dịch liên kết chuyển giá; bổ sung quy phạm pháp luật về điều chỉnh đối với các dự án đang hoạt động kinh doanh có số lỗ vượt vốn chủ sở hữu; quy định lại các chi phí khấu trừ để tính thu nhập chịu thuế đảm bảo rõ ràng, minh bạch, gắn với diễn biến chi phí thực tế trên thị trường; đồng thời cần có quy định về các chế tài thưởng phạt rõ ràng, toàn diện và nghiêm khắc hơn đối với những khai báo không chính xác, kịp thời; Mặt khác, cần tăng thêm quyền hạn và năng lực chống chuyển giá; tăng cường đào tạo, bồi dưỡng nghiệp vụ, đầu tư trang bị những điều kiện, phương tiện để theo dõi, lưu trữ nối kết các dữ liệu, xây dựng hệ thống thông tin chung và chuyên ngành về chuyển giá, trong đó có hệ thống các mức giá tham chiếu cần thiết trong các lĩnh vực thuế của các công ty xuyên quốc gia và các nước khu vực, thế giới…

Chế tài đối với hành vi chuyển giá ở một số nước

Úc: số tiền phạt bằng 50% số thuế tránh được nếu công ty trả thuế sử dụng giá chuyển nhượng với mục đích nhằm giảm thiểu số thuế phải nộp. Phạt 25% số thuế tránh được nếu công ty trả thuế sử dụng giá chuyển nhượng nhằm các mục đích khác.

Trung Quốc: tiền phạt lên đến 2.000 nhân dân tệ (tương đương trên 6 triệu đồng.) và có thể lên đến 10.000 nhân dân tệ (trên 30 triệu đồng) trong trường hợp nghiêm trọng khi không khai báo về giá thị trường đúng hạn.

Ấn Độ: phạt lên đến 300% số thuế tránh được. Các công ty trả thuế được yêu cầu tính trước thu nhập chịu thuế trong một năm và có nghĩa vụ phải nộp thuế trước. Trường hợp không hoàn thành nghĩa vụ này thì khoản chậm nộp phải chịu lãi suất 18%/năm.

Hàn Quốc: tiền phạt từ 10% đến 30% đối với số số thuế tránh được, và chịu lãi suất đối với khoản nộp bổ sung (được coi như chậm nộp) là 18,25%/năm. Nếu công ty trả thuế không trình ra được các tài liệu chứng minh theo yêu cầu thì có thể bị phạt đến 30 triệu won (tương đương gần 600 triệu đồng theo thời giá).

New Zealand: phạt ít nhất là 20% so với số thuế tránh được.

Philippines: phạt tiền tương đương 25% - 50% số thuế tránh được. Ngoài ra, khoản phạt phải chịu lãi suất 20%/năm

 TS NGUYỄN MINH PHONG