20:31

Bảo vệ rừng Cát Tiên Bài học “Sông Tranh 2” tái diễn? LTS: Sau bài viết Để cứu lấy rừng Cát Tiên tôi chấp nhận đánh đổi... trên SGTT số ra ngày 8.10.2012, thông tin từ bạn đọc dồn dập đổ về toà soạn với nội dung ủng hộ ThS Nguyễn Huỳnh Thuật, người đã dũng cảm đưa vấn đề bảo vệ vườn quốc gia Cát Tiên trước mối đe doạ từ thuỷ điện lên các vị lãnh đạo cao nhất của Nhà nước. Ở đây, vấn đề “đánh đổi” rừng, đặc biệt là rừng nguyên sinh, lấy thuỷ điện một lần nữa được thổi bùng lên sau bài học đắt giá Sông Tranh 2. Xin dành toàn bộ trang Góc nhìn Bạn đọc kỳ này để nói thêm về chủ đề này. Vườn Quốc gia Cát Tiên đang được xem xét công nhận di sản thiên nhiên thế giới. Ảnh: Xuân Chinh Câu chuyện ThS Nguyễn Huỳnh Thuật bị yêu cầu tường trình, kiểm điểm vì lá thư gửi lên Thủ tướng Chính phủ, và Chủ tịch nước nhằm bảo vệ vườn quốc gia Cát Tiên không bị hai dự án thuỷ điện Đồng Nai 6 và 6A xâm hại như một liều “thuốc muối” rắc lên vết thương còn đang âm ỉ từ dự án thuỷ điện Sông Tranh 2 trước đó. Giữa cuối tháng 8.2012, báo Thanh Niên cùng Thông tấn xã Việt Nam đưa tin thực trạng người dân Cà Mau phá hàng trăm hécta rừng tràm U Minh để… nuôi tôm sú gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến sinh thái, an ninh nguồn nước ngọt. Thực tế, phá rừng “làm kinh tế” đã là chuyện “toán cũ chưa đáp số” của Việt Nam. Tính riêng khu vực Tây Nguyên, từ năm 2007 – 2011, diện tích rừng đã bị mất khoảng 130.000ha, trong đó rừng tự nhiên mất hơn 100.000ha và rừng trồng giảm 22.000ha. Điều này, trong bối cảnh Việt Nam đang bị ảnh hưởng mạnh của biến đổi khí hậu, sẽ ảnh hưởng rất lớn đến đời sống, sản xuất và thậm chí là an ninh của người dân do các vấn đề lũ lụt, bão, sạt lở, bồi lấp, ngập úng, động đất… Việc xây dựng các nhà máy thuỷ điện tại Việt Nam hiện nay đang gặp phải vấn đề “lợi bất cập hại” bắt nguồn từ công tác khảo sát, nghiên cứu, đo đạc chất lượng công trình hay dự báo rủi ro còn quá kém. Bài học gần nhất là việc dự báo cường độ kháng nén của đập thuỷ điện Sông Tranh 2. Trong khi tổng công ty Điện lực Việt Nam (EVN) cho biết công trình thuỷ điện Sông Tranh 2 có sức chịu đựng động đất ở mức 5,5 độ Richter, thì chính ông Lê Huy Minh, trưởng đoàn khảo sát của viện Khoa học công nghệ lại nhận định “nước đôi” rằng: “Động đất cực đại theo thiết kế đập thuỷ điện Sông Tranh 2 là cấp 8 nhưng liên quan đến chất lượng thi công thì chúng tôi không trả lời được”. Hiện bài học Sông Tranh 2 vẫn còn ám ảnh khi công trình này được xây lên đã vô tình treo mạng sống người dân dưới một cột nước khổng lồ vì dự báo chất lượng kém, thiếu tính chính xác xuất phát từ yếu tố thiếu minh bạch trong quá trình giám sát chất lượng công trình thi công. Tuy nhiên, dường như chỉ bấy nhiêu ở Sông Tranh 2 vẫn chưa đủ để nhiều ban ngành cùng chủ đầu tư phải suy nghĩ, thậm chí đến khi ThS Nguyễn Huỳnh Thuật với vai trò phòng bệnh đã cung cấp nhiều dự báo rất đáng lo thì dường như các ban ngành liên quan vẫn cứ làm lơ. Vốn không chỉ là một nhà khoa học, mà gần gũi hơn, ông còn là một cán bộ lâm nghiệp am hiểu về rừng. Ông thẳng thắn cảnh báo rằng “vườn quốc gia Cát Tiên đang là nơi UNESCO nghiên cứu để công nhận là di sản thiên nhiên thế giới, nếu có thuỷ điện thì điều này khó xảy ra. Nơi đây làm thuỷ điện khá nhạy cảm vì tập trung khá nhiều loài động vật đặc hữu, thậm chí rất quý hiếm. Nơi dự kiến làm thuỷ điện cũng là nơi mà không gian văn hoá, di sản Óc Eo, mà chúng ta còn chưa khám phá hết. Yếu tố ảnh hưởng đời sống các dân tộc cư ngụ xung quanh khu vực này cũng chưa được tính đến.” Hơn thế nữa, vô tình hay hữu ý, ThS Thuật nhắc lại bài học Sông Tranh 2 vừa mới xảy ra: “Khi anh thực hiện một dự án mà chưa đánh giá được hết hậu quả của nó là điều không thể chấp nhận được”. Thực tế, trước khi các dự báo về ảnh hưởng của dự án thuỷ điện đến rừng của ThS Thuật được đưa ra thì Việt Nam cũng đã chứng kiến không ít các sự việc tương tự. Điển hình như tháng 3.2012, chi cục Lâm nghiệp Bình Định thống kê đã có đến 301,25ha diện tích các công trình thuỷ điện ở Bình Định ảnh hưởng đến rừng và đất rừng. Trước đó, năm 2010, dư luận đã lên án các dự án thuỷ điện tại Lâm Đồng khi những con số trong báo cáo khoa học về quản lý ô nhiễm môi trường của sở Tài nguyên và môi trường Lâm Đồng cho thấy việc “đánh đổi” giữa thuỷ điện và đất rừng, đất nông nghiệp và môi trường là bất đối xứng. Báo cáo “định lượng” rất rõ rằng để có 1MW điện từ các nhà máy thuỷ điện vừa và nhỏ phải mất 16ha rừng. “Lý thuyết trò chơi” (game theory – bắt đầu được thảo luận vào năm 1713 bởi James Waldegrave) đã chỉ ra rất rõ các trường hợp rủi ro từ thấp đến cao trong các lựa chọn. Việc lựa chọn giữa thuỷ điện và rừng sẽ xuất hiện nhiều tranh cãi khi cả hai đều có những lợi ích lẫn rủi ro nhất định. Thế nên, khi áp dụng “lý thuyết trò chơi” vào việc chọn lựa rừng hay thuỷ điện là cả một công trình nghiên cứu phức tạp, trong đó đề cập chi tiết các yếu tố được và mất để con người có thể lựa chọn và đánh đổi. Nếu áp dụng tốt thuyết trò chơi, lợi ích từ phương án lựa chọn sẽ là tối ưu và rủi ro là tối thiểu. Từ đó giúp con người có thể hành xử đúng mực. Câu chuyện rừng và thuỷ điện ở vườn quốc gia Cát Tiên, cho đến lúc này, nếu áp dụng “lý thuyết trò chơi”, việc chọn lựa thuỷ điện là một sự đánh đổi dường như thất bại. Điều đáng nói ở đây chính là “người thắng không vui, người thua không phục”. Cuộc đấu tranh của ThS Thuật gặp quá nhiều khó khăn khi những lá thư với tư cách là một công dân Việt Nam trình lên Thủ tướng, Chủ tịch nước nhằm cứu rừng lại khiến ông rơi vào tội “chống lệnh trên”, và bị khiển trách. Sẽ rất khó kiếm một người có tâm không chỉ ở nghiên cứu mà còn là thực tiễn, sẵn sàng “đánh đổi… để làm theo lương tâm, tiếp tục ủng hộ việc bảo vệ vườn quốc gia Cát Tiên”. “Thuốc muối” mang tên “ThS Thuật và vườn quốc gia Cát Tiên” để chữa trị cho vết thương Sông Tranh 2 sẽ khiến vết thương càng đau đớn, nhưng sau đó, hy vọng “vết thương” sẽ chóng lành. (Theo SGTT) Đỗ Thiện